Op de opiniepagina van NRC Next geeft financieel adviseur Henk Arnold Sijnja vandaag zijn visie op de noodzakelijke cultuurverandering bij banken. De NRC-redactie vat die visie als volgt samen:

Als we willen dat banken hun cultuur veranderen, moeten regels meer aansturen op zelfreflectie in plaats van afvinken.

De kop die de redactiebedacht, luidt:

Vinkjesmentaliteit afdwingen bij banken is dom

Bij de regulering van het bancaire systeem zouden – kort door de bocht – ethische principes belangrijker moeten zijn dan regeltjes. In de woorden van Sijnja:

Al sinds de financiële crisis wordt er gesproken over de noodzaak van cultuurverandering bij banken. Bankiers zouden klantgericht moeten gaan handelen en niet hun eigen (winst)belang voorop moeten stellen. Juist deze zo gewenste gedragsverandering is gebaat bij normstellende, principle based-regelgeving. En daarmee kom ik op een probleem dat mijns inziens groter is: rule based-regelgeving leidt tot een ‘check-the-box-mentaliteit’. Als alle vinkjes zijn gezet, gaat iedereen er vanuit dat er in overeenstemming met de regels is gehandeld.

Het woord vinkjesmentaliteit komt in het artikel zelf niet voor, maar zal wel op de aangehaalde passage gebaseerd zijn. Je kunt daarom redeneren dat vinkjesmentaliteit een vertaling is van de Engelse term check-the-box mentality. Die term bestaat inderdaad in het Engels, net als checkbox mentality. Gek eigenlijk, dat een schrijver in zo’n geval wel mentality vertaalt, maar check-the-box (of checkbox) onvertaald laat. In Nederlandstalige managementboeken tref je trouwens ook weleens de letterlijke ontlening checkboxmentaliteit aan.

Merck toch hoe sterck ons Engels is op ‘t werck.

Het is overigens lovenswaardig dat de NRC-redactie check the box-mentaliteit vertaald heeft als vinkjesmentaliteit, maar waarom moet de Nederlandstalige klandizie van NRC Next wel die Engelse termen principle based-regelgeving en rule based-regelgeving zelf zien te interpreteren? Rule-based regelgeving is sowieso al een beetje pleonastisch (‘regelgeving op basis van regels’), maar wat maakt principle based-regelgeving nu zo aantrekkelijker dan ‘regelgeving op basis van principes’?

Maar goed, vinkjesmentaliteit. We troffen het woord één keer eerder aan, in het boek Governance beter verklaard(2006) van Hans Bossert e.a. Vinkjesmentaliteit is het ongebruikelijke synoniem van afvinkmentaliteit, dat weliswaar ook niet heel courant is, maar sinds één à twee decennia geregeld wordt aangetroffen in rapporten en andere publicaties van en over de wondere wereld der accountants en bankiers.

Dat woord, afvinkmentaliteit, kreeg aan het begin van de 21e eeuw – net als afvinkcultuur – zelfs enige landelijke bekendheid toen het kabinet deze mentaliteit in het bedrijfsleven ten overstaan van de code voor goed ondernemingsbestuur van de commissie-Tabaksblat bleek af te wijzen.

Het kabinet wijst een ‘afvinkmentaliteit’ in het bedrijfsleven ten overstaan van de code voor goed ondernemingsbestuur van de commissie-Tabaksblat af. Dat stelt minister Donner van Justitie in een memoire van antwoord op vragen van de CDA-fractie. (Het Financieele Dagblad, 12-6-2004)

Op basis van de frequentie- en spreidingsgegevens is vinkjesmentaliteit nog lang niet woordenboekwaardig, maar afvinkmentaliteit is wel een woord om in de gaten te houden.

Definitie

vinkjesmentaliteit (de, g.mv.) bureaucratische mentaliteit, waarbij werknemers slechts slaafs controleren of de werkprocessen voldoen aan een lijstje af te vinken voorschriften, zonder enige reflectie op de moraliteit van hun handelen

Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke Van Dale

Het Woord van de Dag (#WVDD) wordt mede mogelijk gemaakt door Taalbank.nl. Dit artikel is ook te vinden op de website van Taalbank.nl.