Vandaag schrijft een kritische lezer een ingezonden brief in Trouw, de krant die de zorg om het klimaat en duurzaamheid hoog in het vaandel heeft. De lezer stoort zich aan de vele advertenties voor vliegreizen naar verre en vreemde landen. Hij schrijft onder meer:

Trouw heeft duurzaamheid hoog op de agenda. Maar dat het inkomsten haalt uit paginagrote reclames voor kerosineknallers maakt die agenda nogal dubbel.

Kerosineknaller maakt zo zijn debuut in een Nederlandstalige krant. Eerder dit jaar troffen we het woord echter al aan op Twitter. De oudste tweet waarin het te vinden is, dateert van 8 april 2018. Een dag eerder had het GroenLinkse Kamerlid Suzanne Kröger getwitterd:

Vliegen op korte afstanden aanmoedigen met “vliegbundels” waardoor je goedkoper kilometers kan maken. Dan heb je niets van de klimaatopgave begrepen @KLM. #kiloknaller #klimaat

In reactie daarop twitterde Greenpeace-medewerker Pelle Berting:

Het is niet uitgesloten dat kerosineknaller in duurzaamheidskringen al langer bestond, maar als dat niet het geval is, dan is de genoemde Greenpeace-medewerker de bedenker van dit mooi allitererende woord en maakt bovenstaande tweet bovendien duidelijk dat kerosineknaller gevormd is naar analogie van en als toespeling op het bestaande woord kiloknaller.

Van Dale omschrijft kiloknaller onder meer als ‘win­kel die pro­duc­ten te­gen zeer la­ge prij­zen ver­koopt, m.n. goed­ko­pe sla­ger’. Naar analogie hiervan kan de betekenis van kerosineknaller neutraal worden omschreven als: aanbieder van goedkope vliegreizen. Hoewel neutraal? Evenals kiloknaller is kerosineknaller een kritisch woord, wat ook in de definitie tot uitdrukking zal moeten komen. De lastiger te omschrijven associatieve kracht van kerosineknaller berust op de achterliggende gedachte dat vliegtuigen ook nog eens door de lucht knallen (in de betekenis zich zeer snel voortbewegen) dankzij hun kerosinemotoren.

IJsbeertjes vermoorden

Kerosineknaller weerspiegelt de weerzin die goedkope vliegreizen (chartervluchten) en de toeristen die daar gebruik van maken, bij steeds meer mensen oproepen. Die weerzin komt wel vaker tot uiting in onze taal. Zo kennen wij iemand die de veelal progressieve mensen in zijn omgeving, die vaak het hoogste woord over (andermans) duurzaamheid hebben maar ondertussen zelf wel driemaal per jaar met het vliegtuig een weekje naar Bali of een dergelijk exotisch oord vliegen voor een weekje ecotoerisme, steevast de retorische vraag stelt ‘hoeveel ijsbeertjes ze daarmee denken te gaan vermoorden’. IJsbeertjes vermoorden is weliswaar nog geen staande uitdrukking, maar wat niet is, kan nog komen. Het hangt al wel een beetje in de lucht, want ook ijsbeermoordenaar hebben we al aangetroffen, onder meer op Twitter::

En als je liever nog even door wil gaan met je gasgestookte ketel ben je een ijsbeermoordenaar. Dat die smerige stookolie in de Rotterdamse haven in 1 dag meer vervuilen dan alle huishoudens bij elkaar in 1 jaar verzwijgen we.

Onthoud dit woord en deze uitdrukking, want de ijsbeer wordt vast nog eens iconisch. Zoals de pandabeer ooit het logo van het Wereldnatuurfonds werd, en de zeehond in het naambeeld van de Waddenvereniging terechtkwam, zo zou de ijsbeer (vooral in zijn nog jeugdige en schattige vorm ijsbeertje) zomaar eens het beeldmerk kunnen worden van de strijd tegen de klimaatverandering, vooral nu duidelijk is dat het leefgebied van dit zoogdier door de klimaatverandering steeds kleiner wordt.

Ook kerosineknaller zou weleens een begrip kunnen worden, zeker nu het woord de overstap gemaakt heeft van de sociale media naar de gewone massamedia.

Definitie

kerosineknaller (de, -s) (ongunstig) aanbieder van goedkope vliegreizen, m.n. vliegmaatschappij of reisorganisatie die goedkope maar voor het milieu en met het oog op de klimaatverandering zeer schadelijke vliegreizen aanbiedt

Het ANP stuurde afgelopen weekend een bericht de wereld in over een 600 meter lange veegarm, in de vorm van een enorme C, waarmee de mensheid de strijd aanbindt met de zogeheten plasticsoep: de uit miljarden stukken plastic bestaande drijvende vuilnisbelt in de Grote Oceaan. Het ANP noemde de veegarm een zeebezem. Vandaag neemt Trouw die tot de verbeelding sprekende metafoor over en kopt:

Eindelijk, de zeebezem begint aan de plastic soep.

In de samenstelling zeebezem wordt bezem overdrachtelijk gebruikt voor een instrument dat iets schoonmaakt of reinigt. Qua functie lijkt de zeebezem wel enigszins op een gewone bezem, maar qua uiterlijk natuurlijk niet. Bezem wordt wel vaker in zo’n overdrachtelijke betekenis gebruikt. Zo troffen we een paar jaar geleden, eveneens in Trouw, het woord ruimtebezem aan.

Op grote hoogten zitten elektrisch geladen deeltjes gevangen in het magnetisch veld van de aarde. Ze verstoren de elektronica van satellieten of zandstralen de zonnepanelen die ze tegenkomen. Wetenschappers werken daarom aan een ruimtebezem, . die de stralingsgordels rond de aarde een milder klimaat moet geven. (Trouw, 18-1-2014)

Dat instrument leek uiterlijk nog veel minder op een huis-tuin-en-keukenbezem, maar ook in het geval van de ruimtebezem ging het om de schoonmaakfunctie. Het woord sloeg overigens niet aan: na de vermelding in Trouw hebben we het nooit meer elders in een krant aangetroffen.

De kansen voor de zeebezem lijken wat groter, al was het maar omdat het instrument een Nederlandse uitvinding is, althans het is ontwikkeld op basis van een idee van de Nederlandse student Boyan Slat:

Als de zeebezem later deze week aan de slag gaat, zullen we vast wel berichten in de media gaan aantreffen over de effectiviteit van dit instrument. Als in die berichtgeving het woord zeebezem of desnoods oceaanbezem opnieuw opduikt, heeft onze taal weer een mooie nieuwe metafoor te pakken.

Definitie

zeebezem (de, -s) veegarm waarmee zeeën en oceanen gereinigd kunnen worden van ronddrijvend plastic