Schaatskampioenen die gehuldigd worden in Thialf, maken een ereronde over het ijs in een arrenslee. En natuurlijk verplaatst de Kerstman zich in dit rustieke vervoermiddel. De eeuwenoude slee staat er niet om bekend dat je er zomaar uit valt of dat hij snel uit elkaar valt, maar in de loop van de tijd heeft hij toch iets verloren. De letter n, om precies te zijn.

Een arrenslee is een grote slee die door trekdieren, zoals paarden of rendieren, over de sneeuw of het ijs wordt voortgetrokken. De trekdieren zijn getooid met pluimen, en aan het hoofdstel en de leidsels rinkelen belletjes. Die pluimen en belletjes doen denken aan de uitrusting van een nar en daarom werd de slee narrenslee genoemd.

Maar waar is nu de n van de narrenslee gebleven? Die is weggevallen doordat men hem aanzag voor de laatste letter van het lidwoord ervoor: een narrenslee klinkt hetzelfde als een arrenslee. Dit verschijnsel heet metanalyse: ‘ontleding van woorden of woordverbindingen in andere componenten dan die waaruit zij werkelijk zijn samengesteld’. Je kent dit fenomeen ook van bijvoorbeeld chickenburger en cheeseburger, die zijn gevormd naar analogie van hamburger − alsof dat woord uit ham + burger zou bestaan. In werkelijkheid is het broodje met een gehaktschijf genoemd naar de stad Hamburg. En de -gate van het hotel en het daarnaar genoemde schandaal Watergate wordt tegenwoordig voor allerlei schandalen gebruikt, zoals Irangate, Monicagate, Onnogate en Srebrenicagate. 

De Kerstman in de arrenslee
Dat de ouderwetse arrenslee ons nog zo scherp voor de geest staat, komt niet alleen door Thialf, maar natuurlijk ook door de Kerstman, die zich in Amerikaanse kerstfilms per arrenslee door de lucht verplaatst. Net zoals de Nederlandse sinterklaastraditie sterk werd gevormd door het prentenboekje Sint Nicolaas en zijn knecht (1850) van onderwijzer Jan Schenkman, zo heeft in de Amerikaanse cultuur een gedicht veel invloed gehad op de kerstfolklore. In A Visit From St. Nicholas (1823, ook bekend als The Night Before Christmas) zit ‘St. Nick’ in een miniatuurslee die getrokken wordt door de piepkleine rendieren Dasher, Dancer, Prancer, Vixen, Comet, Cupid, Dunder en Blixen. Zelf heeft de Kerstman dan ook nog een bescheiden formaat, hij is ‘a right jolly old elf’. Tegenwoordig is de slee het tegenovergestelde van klein, want anders past de door Coca-Cola bedachte dikke Kerstman er niet in. Maar dat is een ander verhaal ...

Leuk om te weten:
Meer woorden zijn hun begin-n kwijtgeraakt door metanalyse. Dat overkwam bijvoorbeeld ook de adder, die vroeger nadere heette. De Duitse adder heeft zijn n behouden: Natter, terwijl de Engelse adder die is kwijtgeraakt. De aak ‘binnenvaartuig met platte bodem’ gaat eveneens n-loos door het leven, terwijl het vroeger toch heus een naek was.

Woorden die je op het verkeerde been zetten
Wilt u meer van zulke verhalen lezen? Lees dan Waarom is een witte neushoorn grijs (en een zwarte ook)?