Herfst is natuurlijk de meest ingeburgerde naam voor het najaar, maar onze historische woordenschat bevat ook allerlei bijnamen voor dit jaargetijde.

Een periode van mooi nazomerweer heet nu meestal naar Engels voorbeeld een Indian summer, maar vroeger waren er heel andere namen voor in omloop. Als het eind september mooi weer was, genoten onze voorouders van een sint-michielszomer. Dat woord had zijn naam te danken aan de aartsengel Michaël, wiens naamdag op 29 september wordt gevierd. Was het begin november mooi weer, dan heette zo’n periode een allerheiligenzomer. Allerheiligen wordt immers op 1 november gevierd. Mooie herfstdagen later in november stonden bekend als een sint-maartenszomer, naar de Heilige Martinus, ook wel bekend als Sint-Maarten, wiens naamdag op 11 november valt.

Maar ook oktober kent weleens een aangename herfstperiode. Die heette destijds een kranenzomer, naar de kraanvogels die rond deze tijd over ons land naar het zuiden trekken en bij aangenaam herfstweer soms in onze regionen neerstrijken.

Nu heet een periode met aangenaam herfstweer doorgaans een oudewijvenzomer. De oude wijven verwijzen trouwens niet naar vrouwen. Van oorsprong werden er schikgodinnen uit de Noordse mythologie mee bedoeld, die volgens overlevering onze levensdraden spinnen. Het weersfenomeen zelf wordt weleens in verband gebracht met jonge spinnetjes, die bij warm herfstweer lange herfstdraden maken waarmee ze via de lucht het ouderlijk nest verlaten. Daar hint de definitie van oudewijvenzomer in de Dikke Van Dale op: ‘nazomer met mooi ho­ge­druk­weer waar­in de tuin- en veld­spin dra­den spin­nen die door de lucht zwe­ven en in het ge­zicht voel­baar zijn’.

Al jaren wordt voorspeld dat de naam oudewijvenzomer in onbruik zal raken. Dat komt door die oude wijven. Weliswaar was wijf tot ver in de 18e eeuw een neutraal synoniem voor vrouw, maar inmiddels wordt het ervaren als een lelijk scheldwoord, zeker als er oud voor staat. Blijkbaar zijn sommige journalisten zich daarvan bewust: in plaats van oudewijvenzomer wordt mooi nazomerweer ook weleens een oudevrouwenzomer genoemd.

Ton den Boon, Nederlands hoofdredacteur van de Dikke Van Dale