Vrijwel dagelijks wordt er in een landelijke of regionale krant naar Van Dale verwezen. Vaak dient zo’n referentie om de betekenis van een moeilijk of ter discussie staand woord toe te lichten en soms is het een kapstok voor een beschouwing. Zo schreef iemand vorig jaar in het Noordhollands dagblad:

‘Volgens de Dikke Van Dale is de betekenis van “geheim” iets wat niemand mag weten. De een is er goed in, de ander heeft er moeite mee om een geheim te bewaren.’

Leuk om te lezen natuurlijk, maar voor een woordenboekmaker zijn vooral andersoortige vermeldingen van de Dikke Van Dale interessant, namelijk de gevallen waarin een journalist of columnist schrijft dat een woord of een betekenis (nog) niet in Van Dale staat of dat een omschrijving die er wel in staat ouderwets, onvolledig of – in zijn of haar optiek – zelfs onjuist is.

Van Beatrixblauw tot slingervuil

Daarom loop ik een paar keer per jaar in de krantendatabank een heel kwartaal systematisch na op dit soort commentaren. Zo signaleerde het Reformatorisch Dagblad vorig jaar rond deze tijd tot zijn verbazing dat Beatrixblauw nog niet in Van Dale staat. Mij verbaast dat niet, want het is een incourant woord, dat behalve ter typering van servies van bepaalde makelij, nauwelijks wordt aangetroffen. Ook kauwgumprullenbakje en probleemwolf, die in andere kranten aan Van Dale worden aanbevolen, voldoen niet aan de criteria van het woordenboek: het zijn allebei doorzichtige samenstellingen, die bovendien niet frequent worden gebruikt. Slingervuil, dat door Het Belang van Limburg als omissie in het woordenboek wordt gesignaleerd, is daarentegen wel interessant. Het blijkt al langer als synoniem van zwerfvuil te worden gebruikt en hoewel het niet heel gewoon is, is een vermelding in de online-editie van de Dikke Van Dale zonder meer gerechtvaardigd.

Natuurijs

In het Algemeen Dagblad tref ik een ingezonden brief aan van iemand die kritiek heeft op het gebruik van het woord natuurijs in verband met de ‘door schaatsclubs gefabriceerde ijsvlaktes’ in de elk jaar weer concurrerende ijsmarathongemeentes Haaksbergen en Noordlaren:

‘De Dikke van Dale zegt terecht dat natuurijs “op natuurlijke manier gevormd ijs” is. We hebben het in Haaksbergen en Noordlaren dus over besproeid buitenijs.’

De briefschrijver heeft gelijk dat er soms kunst- en vliegwerk bij de vorming van ijs door schaatsclubs komt kijken. Hoewel de definitie in Van Dale dat niet per se uitsluit, is ‘op natuurlijke wijze, onder invloed van vorst gevormd ijs om op te schaatsen’ preciezer.

Patser

Ook interessant is een krantenpassage over het woord patser in Van Dale. Van oudsher wordt dat woord meestal gebruikt ter typering van mannen. In Het Belang van Limburg wordt naar aanleiding van de release van de film Patser! een Amsterdamse geciteerd die, geconfronteerd met de definitie in Van Dale (‘iemand die groot doet, met geld smijt’) bestrijdt ‘dat het louter een mannelijk karakter heeft’:

‘Het is grootdoenerij, dat klopt. (...) Jongeren, meisjes en jongens, onder elkaar. Dat stoer doen en het maffiose karakter, dat deel uitmaakt van die houding, is er vooral voor de fun. (...) Omdat ik deel uitmaak van het milieu durf ik mij ook wel een patser noemen.’

In de straattaal wordt patser inderdaad ook voor vrouwen gebruikt en in de reguliere media zijn eveneens aanwijzingen te vinden dat vrouwen patsers kunnen zijn. Zo schrijft De Telegraaf in oktober over tennisster Kiki Bertens:

‘Ze is inmiddels rijk, maar allesbehalve een patser.’

Hoewel ‘iemand’ in de definitie in de Dikke Van Dale zowel op een man als een vrouw kan slaan en strikt genomen correct is, vormen de aangehaalde krantenbronnen aanleiding om het lemma patser te herzien en expliciet te maken dat het woord zowel op mannen als op vrouwen kan slaan:

 Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke Van Dale

Nederlands hoofdredacteur Ton den Boon en Vlaams hoofdredacteur Ruud Hendrickx vertellen maandelijks over het verrijken van de Dikke Van Dale.