Dagelijks komen er bij Van Dale per post of via de mail opmerkingen over de inhoud van de Dikke Van Dale binnen. Soms betreft het een suggestie voor een nieuw woord, een vakterm waarvan iemand vindt dat hij ook in het woordenboek hoort of een hippe uitdrukking die nog niet in het woordenboek te vinden is. Daarnaast zijn er soms opmerkingen over verklaringen die volgens een gebruiker ouderwets geformuleerd of onvolledig zijn of die volgens hem of haar inhoudelijk niet meer helemaal ´van deze tijd´ zijn.

Zo kreeg ik onlangs een opmerking over het trefwoord paardans. De Dikke Van Dale omschrijft een van de betekenissen als 'dans in paren (man en vrouw)'. Volgens de informant is de toevoeging 'man en vrouw' achterhaald. Inderdaad, een paardans kun je ook met iemand van hetzelfde geslacht doen.

Heterodominantie

Als woordenboekmaker kun je zo'n definitie aanpassen en vervolgens verdergaan met je dagelijkse arbeid, maar zo werken we niet. Want als er bij paardans een erfenis uit het verleden staat die een heterodominant wereldbeeld weerspiegelt, dan is het heel goed mogelijk dat elders in het woordenboek vergelijkbare gevallen te vinden zijn die eveneens aanpassing verdienen. Zo kan een simpele opmerking over een enkel trefwoord dus leiden tot een complete bewerking die wel een paar uur of soms zelfs een hele werkdag in beslag neemt.

In dit geval besloot ik in het bestand van de Dikke Van Dale op zoek te gaan naar de combinaties 'man en (een/zijn) vrouw', 'mannen en vrouwen' en 'vrouwen en mannen'. Zo'n zoekopdracht levert al snel tien of meer verklaringen op die mogelijk aangepast moeten worden aan het hedendaagse taalgebruik, dat op zijn beurt een weerspiegeling is van de moderne maatschappij.

Het eerste trefwoord dat me opviel, luidt huwelijksvoltrekking. Dat wordt gedefinieerd als:

In dit geval is actualisering dringend gewenst:

De volgende definitie die ik uit het bestand viste, staat bij het trefwoord promiscue. In de laatste editie van de Dikke Van Dale wordt dat woord gedefinieerd als 'zich overgevend aan een volledig vrij seksueel verkeer met mannen en vrouwen, buiten een huwelijk'. Deze verklaring is eenvoudig aan te passen aan het huidige tijdsgewricht, door 'met mannen en vrouwen' uit het eerste deel van de definitie te schrappen en door het tweede deel uit te breiden tot 'buiten een huwelijk of vaste relatie'.

Inktvlekwerking

Een ingewikkelder geval is het trefwoord concubinaat. Dat wordt verklaard als 'bui­ten­ech­te­lij­ke sa­men­le­ving van eni­ge duur van een man en vrouw'. Kan het in dit geval ook gaan om een buitenechtelijke samenleving van twee mannen of twee vrouwen? En wat betekent 'buitenechtelijke samenleving' eigenlijk in een tijd dat grote groepen mensen een duurzame liefdesrelatie hebben zonder in de echt te zijn verbonden?

De ene vraag – is de beperking 'man en vrouw' nog actueel? – roept gemakkelijk een volgende vraag op en die inktvlekwerking maakt dat je er, voor je er erg in hebt, al niet meer bezig bent met de bewerking van 'man en vrouw' in definities, maar met het beoordelen van de woorden samenleving en samenwoning in woordverklaringen.

Om even terug te komen op concubinaat. Dat is een tamelijk archaïsch woord, maar er wordt de laatste jaren soms wel degelijk geschreven over concubinaten van mannen onderling of vrouwen onderling. Zo schreef een essayist een paar jaar geleden over 'het concubinaat van Laura en Sylvia' in de roman Twee vrouwen van Harry Mulisch. De verklaring van concubinaat wordt dus (grondig) aangepast.

Vrije liefde

De volgende hit is de uitdrukking vrije liefde. In de jongste editie van de Dikke Van Dale wordt die verklaard als 'het sa­men­le­ven van man en vrouw bui­ten het hu­we­lijk'. Dat is niet alleen een eenzijdig heteroseksuele, maar bovendien – dankzij het meerduidige woord samenleven – een behoorlijk archaïsch geformuleerde verklaring, die overigens wel gemakkelijk gemoderniseerd kan worden: 'seksueel verkeer tussen mensen die niet elkaars vaste partner zijn'.

Zelfs spreekwoorden

Zelfs de verklaring van oude (maar nog altijd gebruikte) spreekwoorden moet soms met haar tijd mee. Een mooi voorbeeld daarvan staat bij twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen. De verklaring daarvan in de Dikke Van Dale luidt 'als man en vrouw niet hetzelfde geloof hebben is dit gauw oorzaak van moeilijkheden'. In dit geval levert een snelle blik in het corpusmateriaal op dat ook hier een eenvoudige aanpassing wenselijk is, omdat dit geloofsgerelateerde relatieprobleem ook weleens speelt tussen mannen die samenleven en tussen vrouwen die elkaars partner zijn.

Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke Van Dale

Nederlands hoofdredacteur Ton den Boon en Vlaams hoofdredacteur Ruud Hendrickx vertellen maandelijks over het verrijken van de Dikke Van Dale.