Moest u vanochtend toen u in De Volkskrant een artikel aantrof onder de titel De malariamug uitroeien met een ‘bio-atoombom’ onwillekeurig ook even denken aan de roman Inferno van Dan Brown? In die roman droomt een briljante biochemicus die begaan is met het lot van de door overbevolking geteisterde aarde ervan de wereldbevolking langs genetische weg te reduceren.

Zo’n soort droom, maar dan wat mensvriendelijker, namelijk de droom van een ideale wereld zonder malariamuggen, moeten de Britse wetenschappers hebben gehad die onder laboratoriumomstandigheden een populatie malariamuggen hebben uitgeroeid door ze te besmetten met een zogeheten turbogen. Dat turbogen zorgt ervoor dat vrouwtjes ‘halve mannetjes’ worden en geen eitjes meer leggen, waardoor de populatie in een paar generaties uitsterft:

Een gene drive (‘turbogen’) zorgt ervoor dat een genetische eigenschap zich juist vermeerdert in de populatie: alsof steeds meer mensen roodharig zouden worden na introductie van maar een paar roodharigen.

De Volkskrant presenteert turbogen hier als een ‘vertaling’ van gene drive, maar dat woord lijkt ons veeleer te staan voor een type genetische manipulatie, namelijk een vorm van genetische manipulatie (of zo u wilt: modificatie) waarbij een organisme een crispr in het DNA krijgt, waardoor de genetische verandering via geslachtelijke voortplanting wordt doorgegeven aan alle nakomelingen. Anders gezegd: de erfelijke eigenschap verspreidt zich door voortplanting in steeds sterkere mate in de populatie. Daarin onderscheidt de toepassing van turbogenen zich van gewone genetische manipulatie, waarbij de genetische eigenschap juist steeds minder invloed heeft naarmate organismen hem aan meer nakomelingen doorgeven.

Bioatoombom

Door de krachtige werking noemen biowetenschappers zo’n turbogen wel ‘de atoombom van de biotechnologie’. Het woord bioatoombom uit de titel van het artikel, dat gebaseerd is op de metafoor ‘atoombom van de biotechnologie, is dus een metaforische benaming voor turbogen.

Net als bioatoombom maakt ook turbogen vandaag zijn debuut in de media. Van dit woordenpaar is turbogen de centrale term.

Turbogen is sinds een paar jaar onder biotechnologen een begrip aan het worden. Niet alleen in het Nederlands, maar ook in het Duits. Zo vonden we het woord in een Duitstalige publicatie uit 2014 over ‘genvissen’. Ook in Wageningen is de term bekend, getuige een artikel getiteld ‘Turbogenen zijn evolutie te slim af’, waarin gene drives eveneens worden omschreven als turbogenen, namelijk als ‘turbogenen die zich binnen enkele generaties in een populatie verspreiden’:

Wetenschappers zien kansen om die snelle verspreiding van turbogenen te gebruiken om ziekten en plagen bij mens, dier, plant en ecosystemen te bestrijden.

Te meer omdat turbo gene in het Engels ook (zij het sporadisch) aangetroffen wordt in publicaties over gene drive, is het taalkundig niet helemaal correct om turbogen te presenteren als een vertaling van de Engelse term  gene drive. Daarom krijgt een lemma turbogen vooralsnog geen etymologie.

Definitie

turbogen (het, turbogenen) gen dat ervoor verantwoordelijk is dat een erfelijke eigenschap zich in een populatie die zich geslachtelijk voortplant in steeds sterkere mate voordoet

Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke Van Dale

Het Woord van de Dag (#WVDD) wordt mede mogelijk gemaakt door Taalbank.nl. Dit artikel is ook te vinden op de website van Taalbank.nl.