Spreekwoorden ouderwets? Welnee, kijk maar in de krant. Daarin tref je nog steeds regelmatig spreekwoorden aan van het type als het kalf verdronken is, dempt men de put en een vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken. Er zijn nog zeker zo’n vier- à vijfhonderd van zulke alledaagse spreekwoorden in omloop. En die staan allemaal in het nieuwe Van Dale Spreekwoordenboek.

Daarin vind je niet alleen wat die spreekwoorden betekenen, maar vooral ook hoe ze worden gebruikt. Zo lees je in het Van Dale Spreekwoordenboek dat sommige spreekwoorden niet alleen in hun woordenboekenvorm voorkomen, maar in allerlei varianten. De laatste jaren is het bijvoorbeeld mode geworden om spreekwoorden te verkorten. Je moet je tegenwoordig niet verbazen als iemand in de krant ‘kind, badwater’ schrijft. Of ‘kalf, put’, ‘schaap, dam’ of ‘parels, zwijnen’. Dat zijn moderne varianten van de aloude spreekwoorden je moet het kind niet met het badwater weggooien, als het kalf verdronken is, dempt men de put, als er één schaap over de dam is, volgen er meer en je moet geen parels voor de zwijnen gooien. Dit geldt overigens niet direct voor alle spreekwoorden – alleen spreekwoorden die alom bekend zijn en die een onderscheidende combinatie van kernwoorden bevatten, kunnen op deze manier worden verkort.

Waarom verkorten taalgebruikers spreekwoorden op deze manier? Ook daarop vind je een antwoord in het net verschenen Van Dale Spreekwoordenboek. Op Twitter zijn zulke verkortingen waarschijnlijk uit ruimtegebrek geboren, maar omdat de verkortingsmode vóór de komst van Twitter al begonnen is in de spreektaal, is deze trend ook wel te verklaren uit de drang om origineel te zijn die veel hedendaagse taalgebruikers hebben. Spreekwoorden worden namelijk nog vaak beschouwd als oubollige clichés. Door ze te verkorten vinden schrijvers ze opeens weer fris en fruitig.

Ton den Boon, hoofredacteur van de Dikke Van Dale

Wil je nog meer weten over oude én nieuwe spreekwoorden? Bekijk hier het inkijkexemplaar van het nieuwe Van Dale Spreekwoordenboek.