Met een aantal studenten praten we over tradities. Hoe belangrijk zijn tradities en welke tradities kennen we? Iemand roept dat het een traditie is om op zondagochtend uit te slapen en daarna warme broodjes te eten. ‘Dat is geen traditie,’ zegt een ander, ‘dat is een ritueel.’ ‘Volgens mij,’ oppert een derde, ‘is het eerder een gewoonte.’ Plotseling rusten alle ogen op mij.

‘De derde dinsdag van september,’ improviseer ik, ‘is dat een ritueel of een traditie?’ De meeste studenten vinden het een traditie, maar er gaan ook stemmen op voor ritueel. ‘En het voltrekken van een huwelijk,’ ga ik verder, ‘vinden jullie dat een gewoonte, een ritueel of een traditie?’ We besluiten dat het weliswaar traditie kan zijn om wel of niet te trouwen, maar dat de huwelijksvoltrekking zelf een ritueel is. Dat sommige mensen er een gewoonte van maken, is weer een heel ander verhaal.

De verscheidenheid aan woorden voor min of meer eenzelfde begrip, vind ik enorm fascinerend. Zo zijn er alleen voor het werkwoord lopen wel twintig synoniemen te bedenken (rennen, wandelen, schrijden en ga zo maar door). Opmerkelijk is ook dat we de nuanceverschillen tussen deze begrippen haarscherp aanvoelen, al kunnen we ze niet altijd benoemen. In de roman 1984 van George Orwell spreekt men Newspeak, een geconstrueerde voertaal die tot op het bot is uitgekleed. Nuances bestaan niet meer. Iets is goed of ongoed, licht of onlicht. Voor bepaalde begrippen bestaat zelfs geen begrip; zo komt het woord vrijheid in geen enkele woordenlijst voor. Wanneer je het niet kunt benoemen, kun je er niet over nadenken. Newspeak verkleint de denkruimte van zijn gebruikers, in plaats van haar te vergroten. En dat is nou precies de bedoeling.

Het wordt mij koud om het hart wanneer ik me een dergelijke taal probeer voor te stellen. Schrijvers en dichters sterven uit, discussies zoals die tussen mijn studenten worden niet meer gevoerd. Hoe kunnen we een zonsondergang beschrijven wanneer er geen woorden voor bestaan? Een lofrede op iemand schrijven, onze gevoelens onder woorden brengen? Het zal onmogelijk zijn. Laten we daarom alsjeblieft onze taal koesteren, niet alleen als expressiemiddel, maar ook als cultureel erfgoed. Want onze taal is fraai, uniek, betoverend, allerliefst, beeldig, flatteus, poëtisch, prachtig, adembenemend, magnifiek, schitterend, wonderschoon, schilderachtig, sierlijk, smaakvol, stijlvol, romantisch, goedgebouwd, uitstekend, kostelijk, vermakelijk, excellent, top. Ofwel, in Newspeakbegrippen, onlelijk.

‘Inzending voor de schrijfwedstrijd voor het Jubileumboek’ – Mevrouw I. Janszen