Hoe vernieuw je de Dikke Van Dale? Deel III: ‘Een bom duiten’ heet in de toekomst gewoon ‘veel geld’
Een uitdrukking verklaren met een andere uitdrukking: voorgangers van de huidige redactie van de Dikke Van Dale hadden daar geen enkel probleem mee. Ze gingen er – waarschijnlijk terecht – van uit dat de gebruikers van het woordenboek een gedegen kennis hadden van het vaderlandse idioom en dat de betekenis en het gebruik daarvan dus geen geheimen kenden. Op grond daarvan vonden woordenboekmakers in het verleden dat een bloemrijke uitdrukking vrijwel dezelfde verklarende waarde had als een prozaïsche omschrijving. Zo kon het gebeuren dat een uitdrukking als een kliek geld werd verklaard als ‘een bom duiten’. Dat de woordenboekgebruiker zélf geacht werd de vertaalslag te maken van de uitdrukking een bom duiten naar ‘veel geld’, werd daarbij voor lief genomen.
Sporen van deze vroegere visie op woordverklaring zijn nog altijd in de Dikke Van Dale te vinden. Zo wordt bij het werkwoord rentenieren de voorbeeldzin kunnen gaan rentenieren verklaard als ‘zijn schaapjes op het droge hebben’. Weliswaar is dat een vrij bekende uitdrukking, maar om ondubbelzinnig te kunnen begrijpen wat kunnen gaan rentenieren nu echt betekent, moet de gebruiker van het woordenboek eerst de uitdrukking zijn schaapjes op het droge hebben zien te interpreteren. Natuurlijk is de betekenis daarvan elders in het woordenboek te vinden, maar zo’n omweg is omslachtig. Bovendien, voor veel uitdrukkingen geldt dat ze voor veel mensen soms net een andere betekenis of bijklank hebben.
Hedendaagse woordenboekmakers zijn van mening dat een ongelabelde uitdrukking die in het woordenboek staat, niet figuurlijk, dus met een andere uitdrukking, moet worden ‘verklaard’, maar dat de letterlijke betekenis ervan prozaïsch, maar in elk geval wel ondubbelzinnig, moet worden omschreven. Daaruit volgt dat kunnen gaan rentenieren in de toekomst zal worden omschreven als ‘genoeg geld verdiend hebben om zonder nog te hoeven werken in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien’. Als extra worden daarbij overigens wel de synonieme uitdrukkingen binnen zijn en zijn schaapjes op het droge hebben vermeld. Op die manier wordt de informatie in het woordenboek niet alleen ondubbelzinnig, maar neemt ook de praktische functie van de Dikke Van Dale toe: tekstschrijvers vinden daarin in de toekomst nog meer alternatieven en synoniemen voor bekende en onbekende uitdrukkingen.
De Dikke Van Dale is altijd ‘werk in uitvoering’: vaak gaan er jaren overheen voordat een taak in zijn geheel uitgevoerd is. Werk in uitvoering betekent echter ook dat er bij elke release van de online Dikke Van Dale meer trefwoorden te vinden zijn waaronder uitdrukkingen worden verklaard én worden voorzien van een of meer synoniemen. Een mooi voorbeeld daarvan is de uitdrukking op zijn muiltjes leven:
Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke Van Dale