De Russische invasie in Oekraïne roept de meest uiteenlopende reacties op, zelfs met betrekking tot de schrijfwijze van Oekraïense plaatsnamen. Zo besloot de Volkskrant deze week de hoofdstad van Oekraïne niet langer Kiev te noemen, maar Kyiv. Als motivatie voert de krant aan ‘dat elk land, dat na een periode van onderdrukking kiest voor vrijheid en dat wil markeren door plaats- en landnamen te gebruiken in de eigen taal, onze steun verdient’.

Dit bericht roept misschien de vraag op hoe de schrijfwijze van buitenlandse plaatsnamen wordt bepaald.

Bij buitenlandse topografische namen worden endoniemen en exoniemen onderscheiden. Endoniemen zijn aardrijkskundige namen die in onze taal net zo worden geschreven als in de vreemde taal: Aachen, Berlin, Köln, Lisboa, London, Napoli, Paris, Roma et cetera. Exoniemen daarentegen zijn aardrijkskundige namen die in onze taal in vorm en spelling afwijken van de naam in de vreemde taal, maar die in deze aangepaste vorm vaak al wel eeuwenlang bij ons in gebruik zijn: Aken, Berlijn, Keulen, Lissabon, Londen, Napels, Parijs, Rome.

Bij namen van plaatsen in een taalgebied dat een ander schrift of alfabet heeft dan het onze, zoals het cyrillisch (het alfabet van onder meer het Russisch, Oekraïens en Servisch), is er een complicerende factor: het schrift moet worden getranscribeerd.

Bij de naam voor de hoofdstad van Oekraïne is er iets interessants aan de hand. In het Oekraïens heet die stad Київ. Transcriberen we dat endoniem rechtstreeks naar het Nederlands, dan resulteert dit in Kyiv. De schrijfwijze waaraan we gewend zijn – Kiev – is gebaseerd op het Russische exoniem Киев. De conventionele schrijfwijze Kiev is dus via een tussentaal (het Russisch) tot ons gekomen vanuit de brontaal (het Oekraïens).

Onder de huidige omstandigheden schuurt dat volgens sommige taalgebruikers. De aanpassing van Kiev naar Kyiv door de Volkskrant kan daarom worden opgevat als een ondersteuning van de autonomie van de Oekraïense taal en cultuur, en als uiting van sympathie aan het Oekraïense volk.

Woordenboeken en -lijsten zijn per definitie apolitiek en registreren de taalvormen voor buitenlandse aardrijkskundige namen zoals die gebruikt worden in de media. Mochten de media – om politieke of andere redenen – massaal overstappen van Kiev naar Kyiv, dan zal het woordenboek bij een eventuele vermelding van die stad ook doen.

Ton den Boon, Nederlands hoofdredacteur van de Dikke van Dale