Nederlanders hebben blokkeerfries verkozen tot Woord van het Jaar 2018. Het was dan ook een serieuze kanshebber, alleen al omdat het woord aan het eind van het jaar veel in het nieuws is geweest en daarom bij het publiek nog vers in het geheugen lag. Aan de populariteit van blokkeerfries zal ongetwijfeld ook hebben bijgedragen dat het woord niet alleen werd gebruikt om een verschijnsel te benoemen, maar ook om daar een mening over te geven. De blokkeerfriezen – het woord werd meestal in het meervoud gebruikt – riepen immers bij sommigen sympathie en bij anderen antipathie op.

Blokkeerfries zou je kunnen beschouwen als de talige afspiegeling van een trend die ook elders in het Nederlands zichtbaar wordt: de maatschappelijke kloof die in de media veelvuldig wordt gesignaleerd tussen de massa enerzijds en de politieke, economische en culturele elite anderzijds. Diezelfde kloof heeft aan het einde van het jaar bijvoorbeeld ook geleid tot het ontstaan van de gelehesjesblokkades. Zowel de blokkeerfriezen als de gelehesjesblokkades houden verband met het steeds vaker gesignaleerde verschijnsel dat de bevolking van Europa zich in twee snelheden ontwikkelt. Terwijl sommigen zich bezighouden met thema's als de deeleconomie, diversiteit, duurzaamheid, inclusiviteit, globalisme, innovatie, het klimaat en vergroening, willen anderen vasthouden aan aardse zekerheden, met name bestaanszekerheid, en tradities.

Blokkeerfries weerspiegelt de geest van verzet tegen de door sommigen ervaren aantasting van die aardse zekerheden en tradities en typeert daarom de stand van het land. Het woord is gevormd op basis van een werkwoord dat in essentie 'de doorgang afsluiten en daardoor de voortgang van een beweging verhinderen' betekent en dus een concrete uiting van verzet benoemt. Het is tekenend dat blokkeerfries en het al eerder aangehaalde neologisme gelehesjesblokkade (dat trouwens te laat in 2018 ontstond om genomineerd te kunnen worden voor de verkiezing van het Woord van het Jaar) allebei gevormd zijn met een en hetzelfde woord: blokkeren/blokkade.

Dat het tweede deel van blokkeerfries een stamnaam is, is eveneens tekenend. Net als bijvoorbeeld een beroepsnaam of een etnische benaming is een stamnaam een groepsnaam: een typering van een aantal individuen die op grond van een gemeenschappelijke activiteit, af- of herkomst, leefgebied of ander kenmerk als groep wordt onderscheiden of die zichzelf als zodanig onderscheidt. Dat blokkeerfries gevormd is met zo'n groepsnaam, zou je kunnen je opvatten als een afspiegeling van het groepsdenken dat de huidige maatschappij beheerst (en verdeelt).

Vanuit een louter talig perspectief heeft blokkeerfries een trend in gang gezet, want in navolging van dit woord treedt blokkeren de laatste tijd wel vaker op in samenstellingen, getuige woorden als blokkeerboeren, blokkeerburgers, blokkeerbrabanders, blokkeerpieten en zelfs blokkeerhesjes, die onder meer op Twitter te vinden zijn. Als de geest van verzet die aan woorden als blokkeerfries ten grondslag ligt niet terug in de fles wordt gestopt, is de kans groot dat er in de nabije toekomst nog wel meer van dit type samenstelling met blokkeren hun opwachting zullen maken in onze taal.

Over de houdbaarheid van nieuwe woorden valt kort na hun ontstaan doorgaans slechts te speculeren, maar over blokkeerfries valt wat dit betreft wel wat te zeggen. Het woord verwijst vooralsnog naar de leden van een beperkte groep mensen die bekendstaan als de blokkeerfriezen. Zolang de rechtsgang rond hun blokkade nog niet is afgerond, zullen ze af en toe wel collectief onder die naam in het nieuws blijven komen. Voor de korte termijn betekent dit dat het woord nog wel even in de media zal blijven rondspoken. Voor de middellange en langere termijn geldt dat het meervoud blokkeerfriezen als historisch begrip waarschijnlijk wel enige bekendheid zal houden. Maar of het woord een rol kan blijven spelen in de levende taal en daarin ook in het enkelvoud courant zal worden, is een andere kwestie. Dat kan alleen als blokkeerfries ook courant wordt voor personen van buiten de beperkte groep. Een voorwaarde daarvoor is dat het woord min of meer figuurlijk gebruikt wordt, als soortnaam, bijvoorbeeld voor blokkeerders van demonstraties die erop gericht zijn oude tradities te veranderen. Het woordenboek van de verre toekomst zal uitwijzen of blokkeerfries die transformatie zal doormaken of niet.

Vooralsnog is blokkeerfries al wel met een voorlopige status toegevoegd aan de online-editie van de Dikke Van Dale, zodat hedendaagse taalgebruikers in elk geval zekerheid kunnen krijgen over de spelling en de betekenis van dit Woord van het Jaar 2018.

Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke Van Dale